Ф.М.Достоевскийдің Семейдегі әдеби-мемориалдық мұражайы

Тарихи және сәулет, монументальды өнер ескерткіші.

Мекен-жайы: Семей қаласы, Достоевский көшесі, 118.

Семей мен Достоевскийді оның айдауда болған жылдары (1854-59) байланыстырады. Петрашевшілдер ісі бойынша Омбы острогында каторгада (1849-54жж) болған жазушы үшін, Семей кезеңі 7-ші Сибирь линиялық батальонындағы ауыр солдаттық қызмет, одан соң унтер-офицерлік және прапорщиктік қызмет уақыты еді. Бұл «мәйіттер үйінен» кейін өмірге қайта оралудың баяу да ауыр кезеңі болатын. Мұнда Достоевский алғаш рет ғашық болып, М.Д.Исаеваға үйленген. Ол бұл кезде әдебиетке қайта оралуға қауырт қам жасап жүрген.

1965 жылы осы ескерткіш үйде Достоевский атындағы №15 қалалық кітапхана ашылды. 1969 жылы облыстық тарихи-өлкетану мұражайының филиалы Достоевскийдің пәтер-мұражайы келушілерді қабылдады. Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1971 жылғы 7 мамырдағы № 261 Қаулысымен Ф.Достоевскийдің Семей облыстық әдеби-мемориалдық мұражайы ашылды. 1974-75 жылдары ескі үйге қосымша қазіргі заманғы екі қабатты ғимарат салынды. Оның екінші қабатында экспозиция залы, бірінші қабатында қор қоймасы, ғылыми кітапхана мен оқу залы, киноколлекциялық зал орналасқан. Жобасын "Семсель-проект" институты жасаған. Бас сәулетшісі В.Ф.Власов.

1977 жылғы қазан айында мұражай кешенін құру аяқталды: оған мұражайдың ескі және жаңа ғимараттары және сол араға жақын маңда орналасқан "Ш.Уәли-ханов пен Ф.Достоевский" қола мүсіні кіреді.

Мұражай кешеніне мыналар кіреді:

1. XIX ғасырдың ортасында бөренелерден шабылған бір жарым қабатты үй. Бұл ескі Семейдің мещандары үлгісіне тән тұрғын үй құрылысы. Құрылыстың алаңы 87,7 шаршы метр. Бірінші қабаты сыртынан сыланған. Бірінші жартылай подвалдық қабатта үш бөлме бар. Екінші қабатында XIX ғасырдың тұрғын үй интерьеріне сәйкес 4 бөлме орналасқан. Олар асүй, қонақ бөлмесі, кабинет, ұйықтайтын бөлме. Барлығы - 54 шаршы метр. Бөлмелері аласа 2,45 метр. Бірінші қабаттың терезелері қақпақтармен жабылады.

1971 жылы мемориалдық тақта орнатылды.

2.1976 жылы үйге жапсырылып, онымен вестибюль арқылы байланысқан қазіргі заманғы екі қабатты тура формалы кірпіш ғимарат салынды, оның қабырғалары үйдің екі жағынан қисая шығып тұр. Жаңа ғимарат мәрмәр қиыршықтарымен өңделген. 153 шаршы метрді құрайтын артқы тұйық қабырғасы "Достоевскийдің Петербургы" деген тақырыптағы граффитоның төрт түсті композициясымен әшекейленген.

Әдебиет:

Шығыс Қазақстан облысы сәулет және монументальды ескерткіштерінің тізбесі = Свод архитектурных и монументальных памятников Восточно-Казахстанской области [Мәтін]. - Өскемен : Альфа-Пресс, 2005. - 233 б.

Қосымша әдебиеттер:

Биданова, А. Страницы дней переберая [Текст] : в литературно-мемориальном музее Ф. Достоевского открыта юбилейная выставка / А. Биданова // Казахстанская правда. - 2011. - 16 сентября. - С. 12, 13.

Дом губернатора (Областной историко-краеведческий музей); Особняк купца Ершова (Государственный литературно-мемориальный музей Абая); Литературно-мемориальный музей Достоевского; Дом купца В. Степанова (Музей изобразительного искусства им. Невзорова). [Текст] : [памятники архитектуры г. Семей] // Вести Семей. - 2010. - 1 дек. - С. 4. : ил.

Часнык, Л. Дорого все, что связано с ним [Текст] : [о музее им. Ф. Достоевского в г. Семее] / Л. Часнык // Рудный Алтай. - 2010. - 3 марта. - С. 6.

Часнык, Л. Поэтическая перекличка [Текст] : [о встрече поэтов Прииртышья с общественностью г. Семея в мемориальном доме Ф. Достоевского] / Л. Часнык // Рудный Алтай. - 2009. - 31 окт. - С. 6.

Часнык, Л. "Отдыхает" ли природа на детях гениев? [Текст] / Л. Часнык // Рудный Алтай. - 2009. - 30 ноября. - С. 4.